Sofistler ve Filozoflar Arasında Kimlik Arayışı
Antik Yunan dünyasında, felsefenin temelleri ilk kez Homeros ve Hesiodos’un eserlerinde kendini göstermiştir. Bu dönemde, insanlar bilinçli verilen kararlar sonucunda sorumluluk alma erdemiyle tanışmıştır. Homeros ve Hesiodos’un eserlerinde görülen felsefe, daha sonraki dönemlerde Sokrates’e kadar devam eden bir süreçte sofist adını veren bir grup filozofun ortaya çıkmasına yol açmıştır. Sofistler, insanlara hitabet, yöneticilik gibi sanatları öğreten gezgin öğretmenlerdi. Onlar, önceki dönemde felsefenin arkhe (ilk neden) üzerine yoğunlaştığı bir dönemde, arkhe’nin aranmasının anlamsız olduğunu savunmuşlardır. Sofistlere göre, insan bilgisi duyumlarla sınırlıdır ve duyumlarımızın dışındaki gerçeklik hakkında kesin bir bilgiye sahip olamayız. Sofistler, bilgiyi hakikat arayışı için değil, fayda çerçevesinde değerlendirmiştir. Bu nedenle ana konularını kültür, siyaset ve yöneticilik gibi alanlar üzerine belirlemişlerdir.
Antik Yunan tipi demokraside her yetişkin erkek Yunan şehir devletinin (polis) halk meclisi üyesiydi. Herkesin yönetimde söz hakkı olduğu bu sistemde, maddi durumu yüksek olan aileler çocuklarına sofistlerden para karşılığında hitabet, yöneticilik gibi dersler aldırmıştır. Sofistler, bilgiyi herkese öğretilebilir olduğunu savunmuş ve Platon ve Sokrates’in eleştirisine maruz kalmışlardır. Sokrates, Gorgias’a adalet kavramını bilmeden yalnızca retorik öğretenin, insanlara dalkavukluk öğretmekten başka bir şey olmadığını ifade etmiştir. Gorgias’ın “Hiçbir şey bilinemez.” demesine rağmen, insanlara para karşılığında retorik bilgisi öğretmeye çalışmasının çelişkili olduğu düşünülmektedir. Ancak Gorgias, burada gerçekliğin bilgisinden bahsediyordu ve sofistler zaten duyumların bilgisini savunmuştu. Dolayısıyla sofistler, sarsılmaz anlamda bir bilgi olmadığını ve bilginin göreceli olduğunu düşünmüşlerdir.
Sofistlerin fikirleri, antik Yunan felsefesinde önemli bir evrimi başlatmıştır ve daha sonraki filozofları etkilemiştir. Bu dönemde Ksenophanes, Herakleitos, Parmenides ve Demokritos gibi önemli filozoflar da sahneye çıkmıştır. Ksenophanes, ilk nedenin toprak olduğunu düşünmüş ve tanrılar hakkında genel görüşlere karşı çıkmıştır. Herakleitos ise ilk nedenin ateş olduğunu savunmuş ve değişimi ve hareketi ifade etmiştir. Elealı Parmenides, var olmayan hiçbir şeyin düşünülemeyeceğini ve bilginin akılla elde edilebileceğini savunmuştur. Demokritos ise evrendeki her şeyin atomlardan oluştuğunu düşünmüş ve farklı nitelikler vererek nesneleri kavramsallaştırmıştır.
Sofistler, zaman içinde “sofist” adının olumsuz bir anlam ifade etmesine yol açmış ve Platon’un eleştirilerine maruz kalmışlardır. Ancak objektif olarak değerlendirildiğinde, sofistlerin felsefeye katkıları büyüktür. Onlar, felsefeyi kültüre yönlendiren, gezgin öğretmenler ve kültür kuramcıları olarak önemli bir rol oynamıştır.