Herkesin ve her yaştan Deprem sırasında ve sonrasında etkilenen insanlarımızı ne bekliyor?
Deprem gibi aniden oluşan akut stres ve travma insan beynini ve beyin vücut bağlantısını olumsuz etkiliyor. Kişinin beynin de en önemli ilk değişiklik kişinin kontrolünün ortadan kaybolması ile akut stres, korku ve panik olarak ortaya çıkıyor. Eğer kendisi, yakınları, veya evcil hayvanları göçük altında kaldıysa yaşam mücadelesi vermek zorunda kalması ile yaşadığı şok ile olayı anlamlandırması bozuluyor. Böylece olayı direk yaşayan ile olayı uzaktan izleyip yaşayan kişinin Yas’ı başlamış oluyor. Yaşadığımız üzücü olaylarda çoğu insanın Yas’ın beş evresi aşamalarından geçtiği varsayılıyor. Yasın beş evresi inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme olarak biliniyor.
İsviçreli ve Amerikalı psikiyatrist Elisabeth Kübler-Ross 1969’da yayımlanan “Ölüm ve Ölmek Üzerine” adlı kitabında, hastalara ölüm teşhisi konduğunda hangi duygusal aşamalardan geçtiğine dair bir teorisinin önderliğini yapmıştı.
- İnkâr: “Hayır, ben değilim, doğru olamaz bu”
- Öfke: “Niye, neden ben?”
- Pazarlık: “iyi tavır” yoluyla ölümü geciktirme çabaları
- Depresyon:” hastalığa tepki ve ölüme hazırlanma sürecinde yaşanan mutsuzluk”
- Kabullenme: “Çıkılan uzun yolda son durak noktası”
Kübler-Ross Yas sürecinin insanın ” çok zor durumlarla başa çıkma yolları olarak kullandığı savunma mekanizması” olarak açıklamıştı. Yas, kontrol etmesi zor ve rahatsız edici bir süreçtir. Yas çıkış yolu ile ilgili bir yol haritasının olması fikri insanı rahatlatır.
Deprem sonrası yaşanan göçlerde bir başka Travma ve Yas olayı içinde kabul edilir.
Deprem sırasında yaşanan Kafa Travması (TBI ve TBH) ve deprem sonrası 3-6 ay içinde ortaya çıkacak Travma Sonrası Stres Bozukluğu geçiren hastalarda genellikle benzer semptomlar görülmektedir.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA) Teşhis ve Statistical Ruhsal Bozukluklar El Kitabı (DSM–IV–TR, 2000), Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)’nu travmatik olaydan muzdarip bireyler tekrarlayan rüyalar, geçmişe dönüşler ve halüsinasyonlar; olay ile ilişkili düşüncelerden, duygulardan, etkinliklerden, yerlerden ve konuşmalardan kaçınabilir; aşırı uyarılma semptomları yaşayabilir; ve depresyon ile ilişkili duygulara sahip olabilir diye tanımlar.
Son zamanlarda yapılan birkaç çalışma, psikolojik bozuklukların içinde TSSB’ nun en yaygın olanlardan biri olduğunu göstermiştir. Amerikan Ulusal Komorbidite Çalışmasında, Kessler ve meslektaşları (1995), örneklemlerinin yaklaşık % 84’ünün hayatın başka bir noktasında bozukluk tespit ettiler. TSSB’si olan bireylerin TSSB teşhis edilmemiş bireylere göre üç veya daha fazla ek bozukluğu olması sekiz kat daha fazla olduğu bulundu.
TSSB ile birlikte ortaya çıktığı en tutarlı şekilde bulunan bozukluklar içinde Majör depresyon, diğer anksiyete bozuklukları, madde kötüye kullanımı, somatizasyon bozukluğu, uykusuzluk ve Eksen II bozukluklarının (kişilik ve zihinsel bozukluklar) görülür. Ayrıca, Alkol ve uyuşturucu kullanımı ve yüksek riskli davranışlar gibi diğer sağlığı tehdit eden davranışlar (örn. cinsel istismar, korunmasız seks ve intihar girişimleri) TSSB ile de ilişkili bulunmuş. Başkalarına karşı saldırganlıkla ilgili sorunlar, savaş gazileri ve erken travma öyküsü olan mahkumlarda da görüldü.
Kronik kaygı ve duygusal uyuşukluk donukluk hali görülmüş. Bu kişilerde somatizasyon bozuklukları olmasını bedenleri aracılığıyla dünyayla ilişki kurarak açıkladılar. Psikolojik durumlardan başka fiziksel organlar açısındanda sıkıntı yaşarlar.
Sınırlı araştırma, TBH’den sonra TSSB’nin zamanla gelişme oranını inceledi. Bir çalışma Motorlu araç kaza (MVA)’ ları yaşayan çocuklarda TSSB’nin yüksek oranlarda bildirilen TSSB semptomları yaralanmadan 6 ve 13 hafta sonra, ancak TBI olmadan ve olanlar için TSSB oranlarında anlamlı bir fark yoktu
Kafa sarsıntı sendromu (TBH: PCS veya Kafa darbesi sonrası sendromu), uzun süreli semptomlara verilen addır. Hafif bir kafa travmasını takip eden yaralanmadan sonra 12 ay veya daha uzun süre devam eden semptomlar gelişir. PCS’li hastalar, günlük yaşamlarını etkileyen semptomlar yaşarlar. Hafifler gibi görünmez ve tedaviye dirençlidir, bu nedenle ömür boyu sürecek engelilik nedenidir.
PCS’nin bildirilen semptomları:
Dikkat eksikliği ve zihinsel çabayı sürdürmede güçlük, yorgunluk ve bitkinlik, dürtüsellik, sinirlilik, öfke patlamaları ve duygulanım, öğrenme ve hafızada değişiklikler problemler, planlama ve problem çözmede bozulma, esnek olmama, somut düşünme ve inisiyatif, düşünce ve eylem arasındaki ayrışma, iletişim güçlükleri, sosyal olarak uygunsuz davranışlar, ben-merkezcilik, iç görü eksikliği ve zayıf öz-farkındalık, bozulmuş denge, baş ağrısı ve baş dönmesi, gelişebilir. TBH’li bireylerde de ciddi bir komplikasyon olabildiği gibi kişilik değişiklikleri nadirde olsa gelişebilir.
Her iki TBH ve TSSB grupta da yaygın olarak Madde kullanım bozuklukları, psikoz veya bipolar, anksiyete, depresyon ve diğer psikotik olmayan, madde dışı kullanım bozuklukları gelişebilir.
Her iki TBH ve TSSB grup çocukların beyin olgunlaşması olumsuz etkilenip ve Dikkat eksikliği, hiperaktivite, agresyon, uyku problemleri, idrar-kaka kaçırma, anksiyete ve depresyon gelişebilir. Hamile annelerin ilk 3 aylarında depreme yakalandıysa erken doğum, düşük kilolu doğum yapma olasılıkları artmakta ve çocuklarında şizofreni görülme oranı normal popülasyondan birkaç kat daha fazla olma olasılığı vardır.
Electrodiagnostic ve Clinical Neuroscience Society ve Veteran’s Administration’ a göre QEEG, klinisyene doğru bir laboratuvar sunar ve birkaç yaygın nöropsikiyatrik hastalığın saptanmasına ve ayırıcı tanısına yardımcı olmak için test bozuklukları ve TBI için uygun bir tanı aracı olarak tanımlanmıştır.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Kafa Travması (TBI ve TBH) hastaları genellikle durumu daha da kötüleştirebilecek bir psikotrop ilaç kombinasyonu reçete ediliyor. Yas döneminde herhangi bir psikiyatrik ilaç kullanılması tavsiye dilmiyor. İlaçsız tedavi yöntemi Yas’ın kolay atlatılması, akut veya kronik stress de, Travma Sonrası Stres Bozukluğu ile Kafa Travması sonrası gelişen şikayetlerde NeuroBiofeedback tedavi yöntemi etkili bulundu. Travma Sonrası Stres Bozukluğun da ayrıca EMDR ve psikoterapi etkili olduğunu travma eksperti Prof. Dr. Van der Kolk’da yaptığı çalışmalarda açıklamaktadır.
